Vredesakkoord | Congo: "De situatie is drastisch verslechterd"

Met Qatar als bemiddelaar werd iets meer dan een maand geleden een onverwachte vredesovereenkomst bereikt tussen de regering van de Democratische Republiek Congo en de M23-rebellen , die vervolgens op 25 april in Washington werd ondertekend. Eerdere vredesonderhandelingen waren op verschillende niveaus mislukt. De Rwandese president Paul Kagame, die de M23 steunt, kwam eind november 2024 niet eens opdagen bij de ondertekening van het vredesakkoord in Angola. Heeft de vrede tot nu toe standgehouden?

In Oost-Congo heerst geen vrede. Niet alleen de M23-rebellen en het Congolese leger zijn in de regio actief, maar ook zo'n 200 niet-statelijke gewapende groepen. Ze nemen deel aan de exploitatie van grondstoffen, zoals goud, tantaal, wolfraam en tin, en nemen tegen betaling de mijnen in de regio in bezit. Ze hebben geen belang bij steden als Goma of Bukavu, die door de M23 zijn ingenomen. De strijd rond de mijnbouw duurt voort. Om vrede in Oost-Congo te bereiken, zouden op zijn minst de belangrijkste gewapende groepen betrokken moeten worden. Zij vormen de ontbrekende stukjes in de vredespuzzel. De grote vraag is hoe een deal over toegang tot grondstoffen in ruil voor vrede tot stand kan komen. Hoe kunnen de Democratische Republiek Congo en Rwanda, de organisatie achter de M23, vrede bereiken terwijl er zoveel gewapende groeperingen actief zijn? Dit is ook de reden waarom de regering van Joseph Kabila van 2001 tot 2019, die de regering van Félix Tshisekedi voorging sinds 2019, herhaaldelijk faalde.

Is er dus behoefte aan een uitgebreidere vredesovereenkomst dan die welke in april werd bereikt tussen DR Congo en de M23?

Ja, er moeten veel meer leiders van gewapende groepen aan de onderhandelingstafel komen, net als de buurlanden, niet alleen Rwanda, maar ook Oeganda en Burundi, die op uitnodiging van de regering van de Democratische Republiek Congo troepen in Oost-Congo hebben. Het is heel ingewikkeld. De onderhandelingen in het kader van het Luanda-proces en het Nairobi-proces hebben niet geleid tot vrede in Oost-Congo. Bij het eerste vonden er onderhandelingen plaats tussen de regeringen van de Democratische Republiek Congo en Rwanda, bij het tweede vonden er directe onderhandelingen plaats tussen de strijdende partijen in Congo. Het is nog niet duidelijk of Qatar, als bemiddelaar met steun van de VS, een andere aanpak zal hanteren dan Angola of Kenia.

Blijkbaar hebben de M23-rebellen momenteel de overhand. Sinds het begin van het jaar bezetten ze een groot gebied aan de grens met buurland Rwanda, waaronder twee steden met één miljoen inwoners: Goma en Bukavu. Ze zijn bezig een staat binnen de staat te stichten, waarbij ze belastingen innen bij de bevolking. Hoe beoordeelt u deze ontwikkeling?

Als niet-gouvernementele organisatie zijn wij zelf afhankelijk van samenwerking met de autoriteiten, bijvoorbeeld als het gaat om het verstrekken van visa. Tot de M23 goedgekeurd is, blijft voor ons de regering in Kinshasa ons aanspreekpunt. Als het om belastingen gaat, is het soms moeilijk onderhandelen met de M23. Als wij namens de staat hulpgoederen verstrekken, weigeren wij ook belasting te betalen.

Hoe heeft de humanitaire situatie in Oost-Congo zich ontwikkeld sinds de M23 aan de macht is gekomen?

De situatie is dramatisch verslechterd. Door de inname van Goma, met zijn twee miljoen inwoners, en Bukavu, met zijn bijna 1,5 miljoen inwoners, zijn er veel mensen bijgekomen die hulp nodig hebben, aangezien veel inwoners van deze steden getroffen werden door het offensief. In 2024 waren ongeveer 5,6 miljoen intern ontheemden in Congo afhankelijk van hulp; inmiddels zijn dat er 7,8 miljoen. De situatie wordt verergerd door de toenemende behoeften en de vermindering van internationale financiering. Zoals bekend heeft de grootste donor, het Amerikaanse ontwikkelingsagentschap USAID, ook haar financiering voor DR Congo stopgezet. Ongeveer 70 procent van de humanitaire hulp in Congo kwam uit de Verenigde Staten. Je kunt je voorstellen wat dit betekent voor de 7,8 miljoen ontheemden als zij geen veilige toegang hebben tot voedsel, gezondheidszorg en drinkwater. We zullen gedwongen worden de drinkwatervoorziening en de latrines af te sluiten. Hierdoor neemt het risico op cholera, mazelen en MPOX toe.

Zijn de werkomstandigheden bij Oxfam ook verslechterd nu er minder financiering binnenkomt?

Ja. Met USAID bereikten we 750.000 mensen, maar de financiering werd stopgezet. De bezuinigingen van USAID vormen een levensbedreigende situatie voor een half miljoen mensen in het oosten van de Democratische Republiek Congo. Veel programma’s kunnen alleen met strenge beperkingen worden voortgezet. We hebben nog steeds de capaciteit en de plannen om hulp te bieden, maar zonder voldoende middelen zal dat moeilijk zijn. Eerst was er de schok van het M23-offensief, daarna de bezuinigingen van USAID. We moesten werknemers ontslaan, hun families hebben eronder te lijden, maar ook de mensen in nood.

Wie zou USAID kunnen vervangen? De VN, de EU?

Wij doen een beroep op de internationale gemeenschap. De VN verkeert in een vergelijkbare situatie als de hulporganisaties en kampt met bezuinigingen. Wij hopen dat de EU zich er meer mee gaat bemoeien dan voorheen. De EU is al een belangrijke donor, vooral grote landen als Duitsland. Ook Groot-Brittannië behoort tot Europa. Nu de VS er niet meer bij betrokken zijn, zouden ze er nog meer voordeel uit moeten halen. Helaas leven we in een wereld waarin er grote concurrentie is om grondstoffen, terwijl er tegelijkertijd grote uitdagingen bestaan: denk aan de oorlog in Oekraïne en de oorlog in Gaza tot de oorlogen in Soedan en Oost-Congo. En in veel landen in het Zuiden zijn de gevolgen van Covid nog niet overwonnen. In dit opzicht is het van groot belang dat de EU en haar lidstaten de financiering van humanitaire hulp verhogen. Al het andere zal de crisis verergeren.